Hodowla Lasu

Pod pojęciem hodowli lasu kryje się całokształt prac związanych z zachowaniem istniejących i kształtowaniem nowych ekosystemów leśnych. Równocześnie, hodowla lasu ma za zadanie utrzymanie i powiększanie powierzchni lasów, przy jednoczesnym kształtowaniu ich trwałości, odporności i stabilności. Wszelkie działania prowadzone w lasach zmierzają do zachowania i wzbogacania różnorodności biologicznej. Ramowe wytyczne określające w jaki sposób wielofunkcyjna i zrównoważona gospodarka leśna łączy społeczne, przyrodnicze i ekonomiczne funkcje lasu, zapewniając trwałość i stabilność lasu w zmieniających się uwarunkowaniach przyrodniczych i społecznych opisane zostały w „Zasadach hodowli lasu" (wprowadzonych Zarządzeniem Nr 108 Dyrektora Generalnego LP z dnia 5 grudnia 2023 r.).

Wykorzystując doświadczenia pokoleń leśników i osiągnięcia współczesnej nauki leśnej wypracowano na przestrzeni lat sposoby postępowania hodowlanego w poszczególnych fazach rozwojowych lasu. Po osiągnięciu dojrzałości biologicznej drzewostany podlegają wycince, a powierzchnia jest odnawiana w sposób naturalny lub z sadzenia.

W sprzyjających warunkach, w latach urodzaju nasion, odnowienie naturalne pojawia się samorzutnie. Nie każda powierzchnia może być jednak odnowiona w ten sposób. Tam, gdzie jest brak możliwości uzyskania odnowienia naturalnego, leśnik sięga po sadzonki wyhodowane w szkółkach i odnawia las w sposób odnowienia z sadzenia.

Przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery - pyły i gazy, a także odkształcenia powierzchni ziemi spowodowane przez górnictwo, powodują obniżenie naturalnej odporności drzewostanów, co szczególnie wyraźnie widać na Śląsku. Aby zredukować negatywny wpływ przemysłu na lasy, wykorzystuje się w składach upraw mniej wrażliwe na emisje gatunki liściaste, wysadzając je na gruntach leśnych w ramach przebudowy drzewostanów.

Z biegiem lat odnowione powierzchnie przechodzą kolejne fazy rozwojowe lasu: uprawę, młodnik, tyczkowinę, żerdziowinę, drągowinę, drzewostan dojrzewający i dojrzały. Na każdym etapie rozwoju stosuje się odmienne zabiegi pielęgnacyjne, a ich dobór i intensywność zależą od aktualnych potrzeb.

Wykaszanie chwastów na uprawach leśnych przeprowadza się w ramach pielęgnacji gleby. Zapewnienie prawidłowego rozwoju poprzez usuwanie drzewek obumarłych i chorych oraz wycinanie zbędnych gatunków domieszkowych i osobników wadliwych realizowane jest za pomocą czyszczeń wczesnych i późnych. Średnioroczny zakres wybranych prac z zakresu zagospodarowania lasu prowadzonych na terenie RDLP w Katowicach przedstawiono poniżej:

Nasiennictwo i selekcja

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach prowadzi gospodarkę nasienną zgodnie z obowiązującymi przepisami. Podstawowe akty prawne w tym zakresie to:

1. Ustawa o Leśnym Materiale Rozmnożeniowym (Dz.U. z 2015, poz. 1092);
2. Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wykazu, obszarów i map regionów pochodzenia leśnego materiału rozmnożeniowegi (Dz.U. z 2015, poz. 1425);
3. Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wykorzystania leśnego materiału rozmnożeniowego poza regionem jego pochodzenia. (Dz.U. z 2015, poz. 1328).

Nasiona podstawowych gatunków lasotwórczych oraz domieszkowych objętych Ustawą pozyskuje się z wybranej bazy nasiennej, którą tworzą Wyłączone Drzewostany Nasienne (WDN), Gospodarcze Drzewostany Nasienne (GDN), plantacje nasienne (PN), plantacyjne uprawy nasienne (PUN), źródła nasion (ŹN) oraz drzewa mateczne (DM).

Uznana baza nasienna w nadleśnictwach naszej Dyrekcji na dzień 31.12.2019 r. stanowi:

- Wyłączone Drzewostany Nasienne 1 158 - 93 obiektów

- Gospodarcze Drzewostany Nasienne 7960 ha - 979 obiektów

- Drzewostany Zachowawcze (w wieku 150 lat i więcej) 740 ha – 69 obiektów

- Plantacje Nasienne 70 ha -10 obiektów

- Plantacyjne Uprawy Nasienne 29 - 6 obiektów

- Drzewa Mateczne – 700 sztuk

- Źródła Nasion – 144 obiektów

Jednym z celów gospodarki nasiennej prowadzonej w Lasach Państwowych jest zachowanie najlepszych populacji poprzez ich odnawianie. Corocznie przybywa tzw. upraw pochodnych, czyli upraw na których wysadzane są sadzonki pochodzące z nasion z Wyłączonych Drzewostanów Nasiennych, Plantacji Nasiennych oraz Plantacyjnych Upraw Nasiennych. W mniejszym zakresie zakładane są również tzw. uprawy zachowawcze, które są pokoleniem potomnym po Drzewostanach Zachowawczych.

Na dzień 31.12.2019 r. w nadleśnictwach objętych nadzorem tut. Dyrekcji założono 4042 ha Upraw Pochodnych oraz 296 ha Upraw Zachowawczych.

Każda jednostka RDLP w Katowicach co 5 lat objęta jest kontrolą przeprowadzaną przez pracowników Biura Nasiennictwa Leśnego.

Szkółkarstwo

Produkcja sadzonek drzew leśnych prowadzona jest w szkółkach leśnych, działających w strukturach organizacyjnych poszczególnych Nadleśnictw. Od 2016 roku został wprowadzony do realizacji Program Rozwoju Szkółkarstwa w Lasach Państwowych na lata 2016-2025.

Główne założenia powyższego Programu to m.in.:

● Samowystarczalność w obszarze działania RDLP;

● Optymalne zbilansowanie potrzeb i wielkości produkcji w ramach RDLP, przy założeniu, że nadleśnictwa zaopatrują się generalnie w sadzonki w szkółkach z terenu naszej RDLP;

● Wielkość produkcji powinna wynikać z potrzeb własnych oraz z podpisanych wieloletnich umów na sadzonki, korygowanych corocznymi zamówieniami;

● Wykorzystanie istniejących rezerw produkcyjnych szkółek kontenerowych i najlepiej wyposażonych w infrastrukturę i sprzęt szkółkarski zespolonych szkółek gruntowych.

Wg raportu produkcji szkółkarskiej na dzień 31.12.2019 r. łączna powierzchnia produkcyjna szkółek wynosiła 98 ha, w tym:

● 83 ha szkółek polowych (84% powierzchni produkcyjnej ogółem),

● 2,7 ha szkółek tunelowych (3% powierzchni produkcyjnej ogółem),

● 12,5 ha szkółek kontenerowych (13% powierzchni produkcyjnej ogółem).

W 2019 roku w RDLP w Katowicach produkcja szkółkarska prowadzona była w 24 nadleśnictwach na 28 szkółkach leśnych o łącznej powierzchni produkcyjnej wynoszącej 98 ha. 14 nadleśnictw z pośród 38 jednostek RDLP w Katowicach, nie posiada własnych szkółek leśnych. Są to nadleśnictwa: Herby, Chrzanów, Jeleśnia, Katowice, Kluczbork, Koszęcin, Kup, Lubliniec, Olesno, Prudnik, Rudziniec, Siewierz, Tułowice i Złoty Potok. Rok 2019 był ostatnim rokiem produkcji sadzonek na szkółce w leśnictwie Przysiecz w Nadleśnictwie Prószków oraz kolejnym rokiem dalszej likwidacji szkółek w Nadleśnictwie Andrychów oraz Sucha.

Z uwagi na zmiany jakie się dokonały i wciąż dokonują, zarówno w szkółkarstwie leśnym jak i hodowli lasu, liczba szkółek w RDLP w Katowicach od kilku lat systematycznie ulega zmniejszeniu. Przeważający jeszcze 20-30 lat temu model produkcji oparty na małych, rozdrobnionych szkółkach, ulokowanych często w kilku leśnictwach danego Nadleśnictwa, został wyparty przez nowoczesne, dobrze wyposażone w maszyny i infrastrukturę szkółki, których moce produkcyjne pozwalają na zaspokojenie zapotrzebowania na materiał sadzeniowy, nie tylko na potrzeby własne jednostki, ale i innych nadleśnictw. Tym samym odstąpiono od zasady, że każde nadleśnictwo powinno posiadać własną szkółkę. Jednocześnie zwiększa się udział odnowień naturalnych i sukcesji, co skutkuje zmniejszeniem wielkości produkcji na szkółkach.

RDLP w Katowicach wiedzie prym w Lasach Państwowych w produkcji sadzonek kontenerowych. Sześć nadleśnictw posiada szkółki kontenerowe: Bielsko, Gidle, Kobiór, Rudy Raciborskie, Ustroń i Wisła.

Największą szkółką tunelową jest szkółka Pomorzany w Nadleśnictwie Olkusz o powierzchni produkcyjnej 81,57 ar, stanowiąc 31 % powierzchni wszystkich szkółek tunelowych w Dyrekcji.

Największą szkółką polową jest Gospodarstwo Nasienno – Szkółkarskie w Nadleśnictwie Kłobuck.

W roku 2019 roku produkcja sadzonek wyniosła 49,3 mln sztuk. Gatunki iglaste (31,7 mln) stanowiły 64% całkowitej produkcji sadzonek w 2019 roku. Przewaga produkcji gatunków iglastych nad liściastymi utrzymuje się na podobnym poziomie na przestrzeni ostatnich kilku lat. Produkcja  sadzonek  na  tym  poziomie, przy  stale  rosnącym udziale samosiewów i odnowień naturalnych, zapewnia w 100% samowystarczalność Dyrekcji w zakresie produkcji materiału sadzeniowego.

Najwięcej sadzonek wyprodukowały szkółki gruntowe – 44 % (21,5 mln szt.), 40 % (20 mln. szt.) pochodziła ze szkółek kontenerowych a 16 % (7,8 mln szt.) ze szkółek tunelowych.

Największym producentem sadzonek jest szkółka kontenerowa w Rudach Raciborskich, która w 2019 roku produkowała 8,3 mln sadzonek. Wśród szkółek polowych największym producentami jest szkółka w nadleśnictwie: Kłobuck (4,6 mln). Największa  produkcja  w  szkółkach tunelowych prowadzona była w nadleśnictwach: Olkusz (2,4 mln), Kłobuck (1,1 mln) i Turawa (1,1 mln).